Os Guerreiros de San Vicente (In Memoriam)

Eu nunca souben que a xente de San Vicente de Trigás fora moi guerreira. Os Vispos de Mondoñedo, seus señores, algús sí que o fonon. Pro os vasallos sanvicenteiros non deixanon, que eu saipa lendas, nin fazañas, nin feitos bravos que se escribiran en táboas de bronce, nin en pedras. A mesma Pena da Roca que coroa os derregos do pobo, non ten unha maa letra niste senso.

Eu non me lembro de mais guerreiros que dos probes dos soldados que fonon a guerra do 36. Estrounos aquela loita fratricida polos catro ventos pro con tan boa fortuna que todos volvenon con ben o pobo. A verdade é que a mor parte deles encomendanonse o Santo Patrón. O Santo valenciano íl, foi cabaleiro comprido e gardounos e iso que algúns tivenon onde as daban. Home, iles ou a mor parte diles, desque os licencianon, fixenonlle a festa por turno, que por certo é o 22 de xaneiro cando cae a xiá branca e pior ainda se é moura, ou se cadra chove, ou como acordo eu, neva amodiño en remuiños. A festa facíana dous ou tres, eso sí, pedindo os veciños, co que, o que propiamente se ofertaban era a ser ramista.

Soio morreo un: Celso, meu santo. Il nacera en San Vicente pro por aquilas feitas vivía, se non me cabuco, en Bertoña. Polo mesmo xa non taba o que se dí baixo a xurisdición do San Vicente.

Quizabes tampouco non lle ofertara nin festa nin foguetes, nin gaitada ningunha. O caso é que o probe morreo quén sabe en qué trincheira, ou monte, ou sendeiro, ou se cadra no meio dun souto, ou dunha fraga, ou debaixo dun teito dalgunha casa. Algun amigo tería que o saberá, e se morreo dun balazo, ou da metralla, ou enfiado nuha bayoneta. O caso é que o paraguas antibélico de San Vicente no no cobreo.

Bayoneta de cubo modelo 1800. Bayoneta de los franceses
13-10-05

Ben ven que digo Bertoña por Bretoña e Mondañedo por Mondoñedo. Eu é que o oio decir así os que viven nistas terras, a xente que vai e ven, que transfega e traballa e non ten refixeiro con tanto larxén, que come a presa e astra meia noite non ten sosego e as mañás madruga que hai que bulir para gañar para roer unha coda.

Os que comen ben e van os cafés ou teñen rendas e pasean amodo randeándose coma os piguinos, os que teñen consultorios ios coengos e cregos, ises din mondoñedo e Bretoña, isas antigas terras de bispos bretós e según algúns primeira corte de D. Pelaio.

Nunca souben de outros ferreños guerreiros en San Vicente. Verdade é que eu non son hestorieiro, nin forxador de lendas, nin cousa que sempre sonei de cativo, militar. Por non ser nin a mili fun, queu sepa.

Agora, isto non quer decir que non houbera xente valente nesta rilleira de Trigás.

Xa veredes.

Ven sabedes que, a mai Francia estaba preñada dunha revolución. Foi no século dazaoito. E pariu. Millor: Estoupou. E sementou fillos por Europa. Istos fillos da Francia pasanon os Pirineos e espallanonse por toda España. E tamén cheganon a Galicia, e a Lugo, atravesanon a Terra Chá e poixa está Abadín, a Xesta e seguindo o Camiño Real chégase a...

Meu bisabó Antoño Chao, nin escoitou a radio, nin conoceu teléfano, nin telégrafo, nin siquera por non ter nin tería un invento tan antigo como dis que é o tantán.

Pro il soubo o dos franceses, fillos da Francia ísa, e entón, como non estaba totalmente capacitado para loitar con bentaxa co exercito imperial de Napoleón, cavilou unha artimaña. Sabía, non sei por cal camiño, cos franceses, traguían unha boa mancha de revolución, pro a cambeo, acadaban canto podían arrapiñar.

A meu bisabo non lle debía facer moita gracia as revoluciós, inda que foran francesas. Tamén podía que lles tivera algo de aqueste a aquilas cousiñas que fora xuntando na sua casa, que non serían moitas pro, iso sí, ben sudadas. Tamén, non lle facía falla adiviñar que os franceses virían polo Camiño Real.

Do outro lado do río está un recuncho de casiñas: Chámase iste recuncho Samordás, Os Samordás, mellor dito, e hay dous veciños. Nalgún tempo houbo mais. Inda os acordo eu. Coma esta pendurado, maas linguas chámanlle portugalete.

Panorámica de San Vicente desde Samordás
06-03-05

Este pobiño tá sobor dunha montaña de mármore, mármore gris con vetas escuras, ou da cor da cera das velas de espelma. Debaixo tan as Penalvas, cheas de abelaus, coa Cova da Meiga, un oco de mármore. Pola direita unhas leiras; pola esquerda leiras e prados e sobor dil prados e montes, montes de Muras con aquíl reguiño manso de seixos brancos que ten unhas troitiñas miudas, prateadas e saborosa coma no nas hai no mais do mundo.

Por baixo das Penalvas pasa o río que vai tendo nomes distintos asegún polos sitios por onde pasa: Río do Muiño do Carballo, rio dos Cabaneiros, etc.

Iste río que é un rigueiro calado, cheo de lavazas no brao e troitas escondidas nilas, e algo mais bravo no inverno. Pro aquí calquera regatiño ten o trato solene de río. Este río será logo mais abaixo de Mondañedo, o Masma, aló en Viloalle, onde se xunta co que ven de Tronceda.

Endesdos Samordás, vese toda a outra banda pola orela esquerda na que se espriguiza San Vicente, e Camiño Real que se asoma pra acó da Xesta e encobre no Corno da Lúa, cara a Barbeitas, nas mismas barbas de Mondañedo.

Entón meu bisabó púxose dacordo cos veciños dos Samordás pra que o avisasen se vían vi-los franceses. Cecais cavilou o señor Antoño do Chao que podía vir entre iles algún que soubera falalo castelán e acastrapase o galego que ben debía ter conocemente ou sospeita de que había afrancesados. Así que para que os fillos de Francia e os seus amigos con caíran no asunto do aviso acordanon por unha contraseña.

Tal como o cavilanon saíu. Os poucos días meu bisabó oíu que lle berraban dos Samordás: ¡Oi, señor Antoño do Chao, ten as cabras na horta¡ Era a contraseña convida.

Entón estendeuse a nova polo povo e principou unha aitividade nunca vista nin ouvida.

Todo-los veciños sacaban roupas vellas e tirabanas a porta da casa, ió mesmo facían coas zocas rotas, poticos sin algun pé, escudillas de pau e escartizaban olas e cacharros de barro, e estraban os tallos aquí e alí. Calquera cavilaría que toleara a vecindade. Non había tal. Facían isto con espranza de que o namigo o ver todo iste destrago coidara que alí xa pasara outra banda e que xa roubaran e saquearan todo. Iñoro se houbo ou non saqueo dafeito. O que sí pasou e que algús franceses desmandanonse e algún foi dar a unha casa enfrente da miña natal, onde po-lo que se ve vivía unha vella. Parez que iles iban en son de roubar e ila, a vella, que po-lo arreto que amosou non debía ser tan vella, agarrou un tallo e ceiboullo a un dos sodados do Imperio os cadrís, que diz que o derreou e que o tivenon que lovar entros compañeiros hastra os cabalos. Se non e vero...

Sable de San Vicente
08-12-99

Istes franceses fonon dar cos osos as rúas de Mondañedo, onde sei que lles cavaron estacas entaladas entre as pedras do empedrado cun tecido de cordas tapadas con area. Así o pobo fixo neles un bó escarmento. Na miña casa hai un sable curvo con puño de metal marelo que dizque data de entón.

José Chao Falcón